Düz arazide uzunlukların ölçülmesinde yatay ölçü yöntemi uygulanır. Uzunluğu ölçülecek noktaların arası uzak ise jalonlama ile ara noktalar tesis edilir.

1- Düz Arazide Uzunlukların Ölçülmesi
Düz arazide uzunlukların ölçülmesinde yatay ölçü yöntemi uygulanır. Uzunluğu ölçülecek noktaların arası uzak ise jalonlama ile ara noktalar tesis edilir. Gerideki ölçücü elinde şerit metrenin sıfırı olmak üzere başlangıç noktasına gelir. İlerdeki ölçücü şerit metrenin diğer ucundan tutarak geridekinin vereceği doğrultuda çekülünü sallandırıp gergin ve yatay bir şekilde şerit metresini çeker. Gerideki tamam işaretini verdiği an ilerdeki çekülünü yere bırakır ve fişi (zemin uygunsa) bu noktaya saplar. Gerideki fişin bulunduğu noktaya gelir, ilerdeki ölçü doğrultusunda yürür. İşleme, son noktaya gelinceye kadar aynı şekilde devam edilir.

Uzunluk;

l = şerit metre boyu x fiş adedi + son noktada okunan uzunluk şeklinde hesaplanır.

Şekil 7.1

l = l₁ + l₂ + l₃ + l₄ + l_a                                                                                                     (7.1)
l = l₁ + l₂ + l₃ + l₄ + ………….+  l_a                                                                                (7.2)
l = n x l + l_a                                                                                                                      (7.3)

Yersel tekniklerle yatay uzunluk ölçümünde aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir;

1.Ölçü tam olarak ölçülecek kenar üzerinde yapılmalıdır. Bu durum  çelik şerit metrenin  sıfırını tutan elemanın öndekine doğrultu vermesiyle sağlanır.

2.Ölçü sırasında çelik şerit metre 10 kg’ lık bir kuvvetle gerilmelidir.

3.Ölçü sırasında çelik şerit metre yatay tutulmalıdır. Yataylık şeritle sağlanabileceği gibi özellikle eğimli arazide şeridin yataylığını üçüncü bir kişi yan taraftan bakarak sağlamalıdır.

4.Ölçü sırasında şerit hiçbir zaman omuz hizasından yukarıda tutulmamalıdır. Eğimin çok olduğu yerlerde çelik şerit yatay olarak gerildiğinde omuz hizasını geçiyorsa, şerit 5-10-15 m gibi kısa tutularak omuz hizasını geçmemesi sağlanmalıdır.

5.Rüzgârlı havalarda rüzgârın etkisini azaltmak için ağır çekül kullanılmalıdır. Ayrıca sallanmayı önlemek için çekül aşağı yukarı hareket ettirilmeli ve yerden fazla yukarıda tutulmamalıdır.

6.Ölçülecek kenar yüksekteki noktadan aşağıya doğru ölçülmeli ve mümkünse çelik şerit metrenin yüksekteki ucu çeküllenmeyip yere sabitlenmelidir. Eğimli arazilerde gidiş-dönüş yerine, çift gidiş (iniş) ölçüsü yapılmalıdır.

7.Uzunluklar, ölçme doğruluğu ± (5 mm + 5 ppm) veya daha iyi olan elektronik uzaklık ölçerlerle karşılıklı iki kez ölçülür. Bu ölçmelerde alet ve işaret yükseklikleri cm inceliğinde ölçülür.

8.Çelik şerit metre ile  uzunluk ölçmek için ilgili idarenin izni alınır.  Çelik şerit metre ile ölçülecek en büyük uzunluk 150 m’yi geçemez. Tüm kenarlar  GRS80 elipsoidine ve izdüşüm düzlemine indirgenir. İndirgenmiş ölçüler arasındaki fark 3 cm’yi geçmemelidir.

2- Eğimli Arazide Uzunluğun Yatay Ölçü Yöntemi İle Ölçülmesi

Bu durumda yapılan ölçü, düz arazide yapılan uzunluk ölçüsü ile aynıdır. Yalnız, iniş doğrultusunda yapılan ölçüde şeritin sıfır noktası çeküllenmeyip, noktanın üzerine tutulur. Eğimin çok olduğu yerlerde çelik şerit metrenin boyunun kısaltılması yoluna gidilir.

l = l₁ + l₂ + l₃ + l₄ + l₅ + l₆ + l₇ + l

a- Eğimli Arazide Uzunluğun Eğik Olarak Ölçülüp Yataya Çevrilmesi

Fazla eğimli arazide yatay ölçü yönteminin uygulanması zor ve zaman alıcıdır. Sağlıklı bir sonuç alabilmek için böyle arazilerde uzunluklar eğik olarak ölçülüp yataya çevrilir.

i)    Eğim açısı biliniyorsa; “cosa= l/L   l= L.cosa” bağlantılarından hesaplanır.

ii)  Yükseklik farkı bulunabiliyorsa ; bağlantılarından hesaplanır.

 

 

b- Engelli  Arazide Uzunlukların Ölçülmesi (Dolaylı Ölçme)

Arazi çalışmalarında çeşitli amaçlar için tesis edilen noktalar arasında engel olabilir.(Bina, dere, göl, bataklık, orman vb.) Böyle bir arazide noktalar arasındaki uzunluk doğrudan doğruya ölçülmeyip geometrik şekillerden yararlanılarak hesapla bulunur.

Engellerin geçit vermemesi, noktaların birbirini görmemesi, engel etrafında dolaşıp dolaşılamaması gibi  durumlar uzunlukların ölçülmesinde özellik taşır. En çok rastlanılan engelli şekillerden bazıları aşağıda gösterilmiştir.

Aşağıda çeşitli durumlarda karşılaşılmış dolaylı ölçme örnekleri görülmektedir.

Şekil’de görülen bir göl üzerindeki AB uzunluğunu ölçelim. AB doğrusu üzerindeki A ve B noktalarını gören ölçü yapılabilecek bir K noktası seçilir. AK doğrultusu üzerinde AK uzunluğu kadar KD uzunluğu, BK doğrultusu üzerinde BK uzunluğu kadar KC uzunluğu ölçülür. AB = CD  olur.

 

 

Şekil’deki CD  uzunluğu  CD doğrusu üzerindeki  C ve  D noktalarından dikler çıkılıp AC ve BD kenarları eşit olacak şekilde ölçülür. Meydana gelen dikdörtgende  CD = AB uzunluğuna eşit olduğundan CD uzunluğu bulunmuş olur.

 

Şekilde görüldüğü gibi  AB doğrusu üzerinde görüşe engel olan bir bina mevcut ise A noktası başlangıç olmak üzere bir d doğrusu alınır. B noktasından d doğrusuna C diki inilir. AC ve BC uzunlukları ölçülür.

 

 

 

 

Şekildeki uzunluğu sera engeli nedeniyle ölçülememektedir. AB doğrusunun dışında M noktası alınır.  MA  ve MB uzunluklarının orta noktası olan C ve D noktaları işaretlenir. AB=2 x CD uzunluğuna eşit bulunur.

 

 

Şekilde C noktasından AC’ye dik çıkılarak B  noktası bulunur. B noktasından   AB’ye çıkılan dik ile AC’nin uzantısının kesişme noktası olan D noktası da bulunur. BC  ve  CD ölçülür.

Dik Üçgende Öklit bağıntısından ; bağlantısından bulunur.

 

AB doğrusuna B noktasından  dik çıkılarak E noktası bulunur. BE doğrusu E noktasında BE uzaklığı kadar uzatılarak C noktası bulunur. BC doğrusuna C noktasından dik çıkılarak bu dil ile AE doğrusunun kesim noktası olan D noktası bulunur. ABE ve ECD üçgenleri eşit üçgenlerdir. CD uzunluğu  ölçülür.

AB =BC      dir.

 

Ölçü yapılacak uygun bir yerde k doğrusu alınır. A ve B noktalarından k doğrusuna dikler inilir. A₁  ve B₁ noktalarının arasında N noktası işaretlenir.  AN doğrusu üzerinde C , BN doğrusu üzerinde D noktaları işaretlenerek bu noktalardan da  k doğrusuna dikler inilir.

AA₁N   üçgeninin, CC₁N  üçgenine benzerliğinden;